×

Charakterystyka gender w języku polskim – różnice między formami męskoosobowymi i niemęskoosobowymi

Charakterystyka gender w języku polskim – różnice między formami męskoosobowymi i niemęskoosobowymi

Znakomite zawiłości języka polskiego, szczególnie gdy mowa o jego płciowym charakterze, potrafią być nie tylko fascynujące, ale i czasami powodują pewną konsternację, zwłaszcza wśród osób, które z polszczyzną nie są jakby to powiedzieć na „pan brat”. Język polski, bogaty i melodyjny, jest jednym z niewielu, który posługuje się aż tak szczegółowym podziałem ze względu na płeć, co odbija się nie tylko w formach gramatycznych, ale i w percepcji świata przez pryzmat mowy.

Subtelna różnica pomiędzy „męskim” a „niemęskim”

Gdyby się zastanowić nad tym, jak polszczyzna rozróżnia płeć, natychmiast do głowy przychodzą takie kategorie jak rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy. Językowy krajobraz, który maluje się wokół tych dwóch kategorii, jest zarówno różnorodny, jak i bogaty w niespodzianki. Zauważmy choćby, że w formie męskoosobowej czasowniki przyjmują zazwyczaj końcówkę -ł, podczas gdy ich niemęskoosobowe odpowiedniki miękną i kończą się na -ła, -ło lub -ły, co może wywołać u niejednego człowieka przejściową zadumę nad subtelnymi niuansami języka.

To, co w języku angielskim jest rozwiązane stosunkowo prosto przez użycie tylko jednego słowa dla różnych płci, w polszczyźnie wymaga stosowania całego wachlarza zakończeń i form. Przykładowo, powiedzenie „Ona zrobiła” jest tak samo poprawne jak „On zrobił”, ale już zupełnie inaczej brzmi i wygląda w zapisie.

Rozmaite odcienie znaczeniowe

Kiedy przyglądamy się polskiemu systemowi gramatycznemu bliżej, dostrzegamy, że zmysł dla niewielkich niuansów jest tak wyostrzony, iż nawet zaimki, które z pozoru wydają się oczywiste, niosą za sobą gradację znaczeń, a ich zastosowanie w zależności od okoliczności może wyrażać różne odcienie emocji. „Oni” i „one” to nie tylko proste wskaźniki liczby mnogiej, ale i wyraziste sygnały płciowe, które zmieniają przebieg zdania, nadając mu pewnego rodzaju harmonię, czasem wręcz melodyjność.

Wpływ kultury na ewolucję językową

Bez wątpienia kontekst kulturowy, w którym żyjemy, wywiera ogromny wpływ na sposób, w jaki używamy języka oraz jak ewoluuje on pod wpływem zmieniających się realiów społecznych. W ostatnich dekadach doświadczamy narastającej świadomości w kwestii równości płci, co doprowadziło do interesującego zjawiska, polegającego na tworzeniu i używaniu form, które mają na celu ukazywanie równości płciowej. Stąd na przykład coraz częściej spotyka się w mediach i życiu codziennym nowotwory takie jak „autorka” czy „prezeska”, które jeszcze nie tak dawno były rzadkością lub wręcz nieistniały w polskim słowniku.

Gdzie granica pomiędzy tradycją a innowacją?

Jak zatem balansować na tej cienkiej linii pomiędzy tradycyjnym używaniem języka a potrzebą jego innowacji? Mimo że polski jest językiem pełnym tradycji, to jednak żyje, rozwija się i w naturalny sposób adaptuje do zmieniających się warunków społecznych. Nowe formy, które pojawiają się w języku, są przejawem dynamiki społecznej i świadczą o tym, że język jest żywym organizmem, który podobnie jak społeczeństwo, nieustanie się rozwija.

Tak więc, gdy zastanawiasz się nad subtelnymi różnicami między formami męskoosobowymi a niemęskoosobowymi w języku polskim, miej na uwadze, że jesteś świadkiem nie tylko treści leksykalnych, ale i społecznych zmian, które są zapisane w języku. Podczas gdy jedni podchodzą do tych zmian z entuzjazmem, inni patrzą na nie z większym sceptycyzmem, jednak niezależnie od perspektywy, jedno jest pewne: polski jest i zapewne pozostanie fascynującym świadkiem ludzkiej historii i kultury, w której każdy z nas uczestniczy.